Μάνατζμεντ
Φωτοστέφανα και αγκάθινα στεφάνια
του Δημήτρη Εργατούδη*
Το «σύνδρομο του φωτοστέφανου» (halo effect) είναι ένας όρος που πρωτοχρησιμοποίησε ο Αμερικανός ψυχολόγος Edward Lee Thorndike (1873-1949) και σημαίνει τα εξής: Όταν ένας υπάλληλος είναι άριστος σε ένα κριτήριο, θεωρούμε ότι είναι άριστος σε όλα.
Με την ίδια λογική, το αντίθετο σύνδρομο μπορούμε να το ονομάσουμε «αγκάθινο στεφάνι», που θα σημαίνει ότι όταν ένας υπάλληλος υστερεί σε ένα κριτήριο, θεωρούμε ότι υστερεί σε όλα.
Για να μην κατηγορηθώ σαν γλωσσοπλάστης διευκρινίζω ότι στηρίζω τον όρο «αγκάθινο στεφάνι» στα συναισθήματα του Χριστού που του προκάλεσε η αμφισβήτηση των Ιουδαίων σχετικά με τη θεϊκή του προέλευση και οι αβάσιμες κατηγορίες που εκτόξευαν εναντίον του, προκειμένου να πείσουν τον Πιλάτο να τον καταδικάσει. Κάπως έτσι αισθάνονται και οι υπάλληλοι των οποίων οι πολλές ικανότητες αμφισβητούνται επειδή υστερούν σε ένα (πολλές φορές ασήμαντο) κριτήριο.
Εισαγωγή
Το κακό ξεκινά όταν ένας προϊστάμενος αναλαμβάνει ένα νέο τμήμα και ζητά από τον προκάτοχό του πληροφορίες για το ποιόν του προσωπικού τού τμήματος. Χαρακτηρισμοί όπως:
- Είναι πολύ γρήγορος (ή πολύ αργός)
- Είναι συνεχώς καθυστερημένος (ή πολύ ακριβής)
- Ο νους του είναι στο διάλειμμα του καφέ
- Μόνο τα χρήματα σκέφτεται
- Οι υπάλληλοι που εργάζονται εξ αποστάσεως είναι λιγότερο παραγωγικοί
- Είναι πολύ χαμηλών τόνων για να αναλάβει ηγετική θέση
- Το μόνο που ξέρει είναι το 7.30 – 14.30 (κανονικό ωράριο). Ουδέποτε εργάζεται πέραν του κανονικού ωραρίου. Ή συνεχώς εργάζεται τα απογεύματα.
- Τι ηγέτης είναι, όταν συνεχώς είναι κλειδωμένος στο γραφείο του; Ή όλη μέρα γυρίζει τα γραφεία των υπαλλήλων του.
Κάποια από τα πιο πάνω σχόλια ανήκουν στο «φωτοστέφανο» και κάποια άλλα στο «αγκάθινο στεφάνι». Ας αναλύσουμε μερικά:
- Χρηματικά κίνητρα
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα χρήματα είναι ένα πολύ σημαντικό κίνητρο παρώθησης των υπαλλήλων. Είναι λάθος όμως να πιστεύουμε ότι αυτό ισχύει για όλους τους υπαλλήλους. Στο παρελθόν γνώρισα ανθρώπους που θα ήταν διατεθειμένοι να χάσουν ένα μέρος του μισθού τους προκειμένου να πάρουν έναν εύηχο τίτλο που – κατά τη γνώμη τους – θα τους απέδιδε αίγλη και κύρος. Ο καλός προϊστάμενος πρέπει να εντοπίζει τις ανάγκες του κάθε υπαλλήλου του και να τις ικανοποιεί με βάση τις ιδιαιτερότητες του κάθε ανθρώπου.
- Ταχύτητα
Η ταχύτητα με την οποία ένας υπάλληλος εργάζεται είναι ένα σημαντικό προσόν. Όμως αν η ταχύτητα συνοδεύεται από σωρεία λαθών, αυτή παύει από του να είναι προσόν. Για να είναι προσόν, πρέπει να συνοδεύεται και από ακρίβεια. Το ίδιο ισχύει και όταν ένας υπάλληλος είναι αλάνθαστος. Αν η ακρίβειά του δεν συνοδεύεται από ταχύτητα, η αξία της μειώνεται.
- Μη συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις του τμήματος
Συνήθως, ένας υπάλληλος που δεν συμμετέχει στις κοινωνικές εκδηλώσεις του τμήματος, χαρακτηρίζεται σαν αντικοινωνικός και ότι δεν εμφορείται από συναδελφικά συναισθήματα. Τον ρώτησαν όμως γιατί δεν συμμετέχει; Αν τον ρωτήσουν πιθανόν να αναφέρει (λέγοντας την αλήθεια) χίλιους άλλους λόγους, παρά ότι δεν θέλει να συμμετέχει στις κοινωνικές εκδηλώσεις του τμήματος. Μπορεί να έχει σοβαρές οικογενειακές υποχρεώσεις, μπορεί να έχει άρρωστο στο σπίτι, μπορεί να παρακολουθεί απογευματινά/νυκτερινά μαθήματα κ.λπ.
- Τηλεργασία
Οι γνώμες διίστανται όσον αφορά την παραγωγικότητα των υπαλλήλων που εργάζονται εξ αποστάσεως. Πολλοί εργοδότες παρασύρονται από το γεγονός ότι ορισμένες φορές δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με τους υπαλλήλους τους αυτούς και θεωρούν ότι κάνουν σκασιαρχείο. Και τους παρεξηγούν χωρίς να σκεφτούν μήπως εκείνη τη στιγμή μπορεί να έτυχε κάτι έκτακτο στον υπάλληλο, όπως θα μπορούσε να του είχε συμβεί και όταν εργαζόταν στο γραφείο. Το βασικό κριτήριο αξιολόγησης των υπαλλήλων που εργάζονται εξ αποστάσεως είναι η ποσότητα και η ποιότητα της εργασίας τους και όχι πόση ώρα εργάζονται.
- Εσωστρέφεια – εξωστρέφεια
Πόσες φορές ακούσαμε το τετριμμένο «αυτός είναι πολύ χαμηλών τόνων για να προαχθεί»; Ωσάν και τα ηγετικά προσόντα περιλαμβάνουν ψηλούς τόνους και εξωστρέφεια. Μπορεί για συγκεκριμένες θέσεις τα προσόντα αυτά (ή μερικά από αυτά) να είναι απαραίτητα. Όχι όμως για όλες τις θέσεις και σίγουρα όχι για τις πιο πολλές. Αν ένας υπάλληλος είναι δημιουργικός και καινοτόμος, είναι άριστος χρονοδιαχειριστής, αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, είναι ταχύς και ακριβής κ.λπ., τι χρειάζεται την εξωστρέφεια;
- Ωράριο
Οι νεότεροι θα εκπλαγούν αν μάθουν ότι σε έντυπα αξιολόγησης πριν από όχι πολλά χρόνια, υπήρχε κριτήριο αξιολόγησης «εργάζεται και μετά το κανονικό ωράριο». Τώρα δεν υπάρχει τέτοιο κριτήριο, υπάρχουν όμως ακόμη διευθυντές που θαυμάζουν τους υπαλλήλους που δίνουν προτεραιότητα στην εργασία τους παρά σε μια σωστή ισορροπία μεταξύ εργασίας και ιδιωτικής ζωής.
- Η κλειστή πόρτα
Η αλήθεια είναι ότι οι υπάλληλοι αισθάνονται πιο άνετα όταν η πόρτα του γραφείου του προϊσταμένου τους είναι πάντοτε ανοικτή (κυριολεκτικά και μεταφορικά). Όταν ένας υπάλληλος συμπεριφέρεται λογικά και επαγγελματικά θα «ενοχλεί» τον προϊστάμενό του μόνο όταν υπάρχει πραγματική ανάγκη. Δεν συμπεριφέρονται όμως όλοι οι υπάλληλοι με τον ίδιο τρόπο. Γι’ αυτό και αν ένας προϊστάμενος είναι συνεχώς κλεισμένος στο γραφείο του, δεν αποκλείεται να το κάνει για να αποφεύγει κάποιους ενοχλητικούς υπαλλήλους και συναδέλφους του.
Επίλογος
Οι προϊστάμενοι και οι υπάλληλοι πρέπει να είναι προσεκτικοί όταν «φορούν» στους συναδέλφους τους «φωτοστέφανα» και «αγκάθινα στεφάνια». Και τα δύο είναι επικίνδυνα. Καλύτερο κριτήριο για τη σημερινή εργασία ενός υπαλλήλου είναι η απόδοσή του και ο χαρακτήρας του, ενώ για σκοπούς ανέλιξης το βασικό κριτήριο πρέπει να είναι αν κατέχει ή μπορεί να αποκτήσει τα προσόντα που χρειάζονται για να μπορέσει να ανταποκριθεί με επιτυχία στα νέα του καθήκοντα. Ας αφήσουμε τα στεφάνια να τα χειριστούν οι ανθοπώλες…
*Αφυπηρετήσαντος (2006) Ανώτερου Διευθυντή της Λαϊκής Τράπεζας και fellow του Ινστιτούτου Τραπεζιτών Λονδίνου.
