του Δημήτρη Εργατούδη*
Ισχυρόν όντα πράον είναι, όπως οι πλησίον αιδώνται μάλλον ή φοβώνται.
Ο ισχυρός πρέπει να είναι πράος, ώστε περισσότερο να τον σέβονται παρά να τον φοβούνται.
Χίλων ο Λακεδαιμόνιος, 6ος π.Χ. αιώνας
Από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας.
………………………………………………………………………………………
Παρόλες τις φιλελεύθερες αλλαγές που παρατηρήθηκαν τα τελευταία χρόνια σχετικά με την ηγεσία, εντούτοις εξακολουθούν να υπάρχουν πολλοί ηγέτες οι οποίοι ασκούν την εξουσία τους με τρόπο που οι υπάλληλοί τους να τους υπακούουν από φόβο.
Μπορεί ο φόβος να μην είναι ορατός από όλους, όμως αυτό δεν εμποδίζει τη μόλυνση του οργανισμού όπως ένας ιός μολύνει τον ανθρώπινο οργανισμό.
Στον αντίποδα υπάρχουν οι ικανοί ηγέτες, τους οποίους οι υπάλληλοί τους, τους υπακούουν όχι γιατί τους φοβούνται αλλά γιατί τους σέβονται.
Παρόλο που οι δύο διαφορετικοί τρόποι ηγεσίας μπορεί, εκ πρώτης όψεως, να φαίνονται οι ίδιοι, τα αποτελέσματά τους διαφέρουν κατά παρασάγγας. Μερικές φορές η ηγεσία που χρησιμοποιεί τον φόβο μπορεί, βραχυχρόνια, να φαίνεται αποτελεσματική αφού προκαλεί άμεση ενέργεια και υπακοή στις προσταγές του ηγέτη. Όμως ταυτόχρονα προκαλεί πίεση και άγχος στους υπαλλήλους, οι οποίοι στο τέλος εργάζονται χωρίς ποτέ να φτάνουν στο μάξιμουμ των δυνατοτήτων τους.
Συνήθως τη μέθοδο του φόβου τη χρησιμοποιούν οι απεγνωσμένοι ηγέτες οι οποίοι πιστεύουν ότι μόνο με τον τρόπο αυτόν θα μπορέσουν να πετύχουν τους στόχους τους.
Οι βασικές τους διαφορές
Όπως έχει ήδη αναφερθεί πιο πάνω, παρόλο που οι δύο μέθοδοι φαίνονται, εκ πρώτης όψεως, να έχουν τα ίδια αποτελέσματα, εντούτοις έχουν πολλές διαφορές, μεταξύ των οποίων και οι εξής:
- Ο φόβος αποδυναμώνει
Ο φόβος οδηγεί τους υπαλλήλους στην εσωστρέφεια και η έγνοια τους δεν είναι πώς να αριστεύσουν αλλά πώς να αποφεύγουν τα λάθη. Ολίγον τους ενδιαφέρει η κερδοφορία του οργανισμού, η ποιότητα των προϊόντων και υπηρεσιών που αυτός προσφέρει ή η εξυπηρέτηση των πελατών.
- Ο σεβασμός ενδυναμώνει
Οι ικανοί ηγέτες καταφέρνουν να βελτιώνουν τους υπαλλήλους τους. Εντοπίζουν τα δυνατά τους σημεία και τα αξιοποιούν στο έπακρο. Είναι πολύ δραστήριοι και με τη στάση τους αυτήν εμβολιάζουν και τους υπαλλήλους τους, οι οποίοι, εμπνεόμενοι από τον ηγέτη τους, υπερβάλλουν εαυτούς γιατί έτσι αισθάνονται και όχι γιατί φοβούνται τον ηγέτη τους. Αυτό ισχύει περισσότερο για τους υπαλλήλους που βρίσκονται στο στενό περιβάλλον του ηγέτη, οι οποίοι, με τη σειρά τους, επηρεάζουν τους δικούς τους υπαλλήλους. Τελικά λειτουργεί το φαινόμενο του ντόμινο και η μορφή αυτή ηγεσίας καλύπτει αλυσιδωτά όλο τον οργανισμό. Σεβόμενοι τους υπαλλήλους τους, οι ηγέτες τούς ενδυναμώνουν και οι τελευταίοι παύουν να σκέφτονται τον εαυτόν τους και αρχίζουν να σκέφτονται πώς να βελτιώσουν την απόδοσή τους προς όφελος της ομάδας τους και του οργανισμού στον οποίο εργάζονται.
- Ο φόβος σκοτώνει την επικοινωνία και παρεμποδίζει την καινοτομία
Όταν ένας ηγέτης χρησιμοποιεί τον φόβο για να ασκήσει την εξουσία του, προκαλεί άγχος και δυσπιστία στους υπαλλήλους του, δηλητηριάζοντας έτσι τις σχέσεις υπαλλήλων – ηγέτη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η διαφάνεια και η ειλικρίνεια δεν ευδοκιμούν κα η επικοινωνία καθίσταται αδύνατη. Όταν οι υπάλληλοι φοβούνται να εγείρουν ένα θέμα, θα προκύψει δυσλειτουργία στον οργανισμό. Επίσης ο φόβος παρεμποδίζει και τις ορθολογικές συζητήσεις πάνω σε θέματα διαδικασιών, με αποτέλεσμα τη μη λήψη των σωστών αποφάσεων. Οι υπάλληλοι δεν τολμούν να διαταράξουν τα λιμνάζοντα ύδατα και η μόνη τους έγνοια είναι να μην προκαλούν κανένα με τη συμπεριφορά τους.
Τέτοια συμπεριφορά δεν αρμόζει σε έναν ζωντανό, δυναμικό και καινοτόμο οργανισμό. Ο φόβος θα καθηλώσει τις εργασίες του οργανισμού, την ώρα που οι ανταγωνιστές του θα καινοτομούν και θα αριστεύουν.
- Ο σεβασμός ενθαρρύνει την επικοινωνία και τη δημιουργικότητα
Οι ικανοί ηγέτες θέτουν υπεράνω όλων την ομάδα τους και τους υπαλλήλους τους. Με τον τρόπο αυτόν κερδίζουν την εμπιστοσύνη των υπαλλήλων τους και πάνω στην εμπιστοσύνη αυτήν εδράζεται η αμφίδρομη ανοικτή επικοινωνία. Όταν υπάρχει σεβασμός, ο ηγέτης δεν αποφασίζει και διατάσσει, αλλά επιζητεί τη συνεργασία και τις απόψεις των υπαλλήλων του όταν λαμβάνει αποφάσεις που τους αφορούν. Όταν οι υπάλληλοι σέβονται τον ηγέτης τους και δεν τον φοβούνται, αισθάνονται ελεύθεροι να του υποβάλλουν ευφάνταστες εισηγήσεις όσον αφορά τις διαδικασίες οι οποίες οδηγούν στην υλοποίηση των στόχων της ομάδας τους.
- Οι κρυφοί φόβοι του ηγέτη
Οι ηγέτες που χρησιμοποιούν τον φόβο προσπαθούν με τον τρόπο αυτόν να καλύψουν δικές τους φοβίες και ανασφάλειες. Παρόλο που αυτές δεν είναι ορατές από τους ίδιους και από τους υπαλλήλους τους, οι τελευταίοι τις αισθάνονται και σιγά σιγά αρχίζουν να αμφισβητούν για τις ικανότητες του ηγέτη τους, τον οποίο συχνά χαρακτηρίζουν ως μη έχοντα εμπιστοσύνη στον εαυτόν του.
- Ο σεβασμός είναι διαχρονικός
Οι ηγέτες που σέβονται τους υπαλλήλους τους παραμένουν σταθεροί στις αρχές και αξίες τους, ανεξάρτητα από τις προαγωγές που θα πάρουν.
- Παράδειγμα προς μίμηση
Όταν ο ηγέτης σέβεται τους υπαλλήλους του, αυτοί θα σέβονται τον ίδιο και τους συναδέλφους/υπαλλήλους τους, οι οποίοι θα τον θεωρούν εσαεί ως παράδειγμα προς μίμηση.
Επίλογος
Οι ικανοί ηγέτες είναι παθιασμένοι με τη δουλειά τους και το πάθος αυτό είναι μεταδοτικό και επιδραστικό. Ουδέποτε χρησιμοποιούν τις απειλές για να πετύχουν τους στόχους τους αλλά σέβονται τους υπαλλήλους τους επιδιώκοντας τη συνεργασία και την επικοινωνία μαζί τους. Στον αντίποδα, οι ηγέτες που χρησιμοποιούν τον φόβο, προσπαθούν να επιβάλουν τις απόψεις τους στους υπαλλήλους τους, οι οποίοι φοβούνται να υποβάλουν την παραμικρή εισήγηση για βελτίωση των κακώς εχόντων στον οργανισμό. Οι οργανισμοί των οποίων ηγούνται οι πρώτοι θα αριστεύσουν, ενώ οι οργανισμοί των οποίων ηγούνται οι δεύτεροι, στην καλύτερη περίπτωση, θα παραμείνουν στάσιμοι.
*Ο Δημήτρης Εργατούδης είναι αφυπηρετήσας (2006) Ανώτερος Διευθυντής της Λαϊκής Τράπεζας και fellow του Ινστιτούτου Τραπεζιτών Λονδίνου.
