του Δημήτρη Εργατούδη*
Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη «άγχος είναι μια συγκινησιακή κατάσταση (φόβος, αγωνία, ανασφάλεια κ.λπ.) είτε παροδική και χαμηλής έντασης (οπότε θεωρείται φυσιολογική) είτε επίμονη και μεγάλης έντασης (οπότε θεωρείται παραλυτική) … η οποία προκύπτει ως εναγώνια αναμονή επικείμενου κακού ή κινδύνου ή δυσάρεστης γενικά κατάστασης και έχει ιδιαίτερα σωματικά και συμπεριφερολογικά γνωρίσματα (π.χ. μεταβολές στο αυτόνομο νευρικό σύστημα ή μεγάλη νευρικότητα)».
Άλλο πίεση και άλλο άγχος
Οι υπάλληλοι αισθάνονται πιεσμένοι όταν ξέρουν πώς να κάνουν κάτι, αλλά δεν έχουν αρκετό χρόνο για να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους. Στην περίπτωση του άγχους η πίεση δεν είναι θέμα χρόνου, αλλά προβλήματα άγνοιας (ο υπάλληλος δεν γνωρίζει πώς να διεκπεραιώσει τα καθήκοντά του) ή διλήμματος (ο υπάλληλος δεν ξέρει ποια απόφαση να πάρει). Η πίεση αντιμετωπίζεται με την ανορθόδοξη μέθοδο της υπερωριακής εργασίας. Για το άγχος όμως δεν υπάρχει ορθόδοξη ή ανορθόδοξη μέθοδος για την αντιμετώπισή του. Εκείνο που μπορεί να συμβεί είναι η λήψη κάποιων προληπτικών και διορθωτικών μέτρων τα οποία θα αμβλύνουν το πρόβλημα (βλ. πιο κάτω).
Εισαγωγή
Το εργασιακό άγχος δεν κάνει διακρίσεις. Αυτό μπορεί να προσβάλει από τον Ανώτερο Εκτελεστικό Διευθυντή μέχρι τον τελευταίο υπάλληλο. Υπάρχουν λίγες εξαιρέσεις υπαλλήλων που αποδίδουν καλύτερα όταν είναι αγχωμένοι, όμως η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, όταν είναι αγχωμένοι αισθάνονται ανησυχία, νευρικότητα, κατάθλιψη, κόπωση και εξασθένηση.
Το υπερβολικό άγχος οδηγεί στον φόβο, ο οποίος μπορεί να είναι προσωρινός ή συνεχής και παραλυτικός. Και στις δύο περιπτώσεις ο επηρεασμένος από το άγχος υπάλληλος, φοβάται μήπως πάρει λάθος απόφαση, μήπως τιμωρηθεί ή ακόμη και μήπως απολυθεί. Κάτω από τέτοιες συνθήκες δυσκολεύεται να επεξεργαστεί πληροφορίες και να ενεργεί με βάση τη λογική. Η χειρότερη μορφή άγχους είναι αυτή που ονομάζεται «πολέμα ή φύγε» (fight or flight). Πρόκειται για το συναίσθημα που αισθανόταν ο προϊστορικός άνθρωπος όταν συναντούσε μια αρκούδα. Έπρεπε εν ριπή οφθαλμού να αποφασίσει είτε να το βάλει στα πόδια, με την ελπίδα ότι θα ξεφύγει, είτε να πολεμήσει με την αρκούδα με την ελπίδα ότι θα την σκοτώσει και θα γλυτώσει. Στο εργασιακό περιβάλλον το δίλημμα είναι είτε να προσπαθήσει ο υπάλληλος να διεκπεραιώσει το έργο που του ανατέθηκε, με την ελπίδα ότι όλα θα πάνε καλά, είτε να αναφέρει τις δυσκολίες στον προϊστάμενό του με την ελπίδα ότι αυτός θα τον βοηθήσει. Το πρώτο είναι ο πόλεμος (fight), ενώ το δεύτερο είναι η φυγή (flight). Η χειρότερη μορφή φυγής είναι η παραίτηση.
Τι προκαλεί το εργασιακό άγχος
Ορισμένοι παράγοντες που προκαλούν εργασιακό άγχος είναι και οι εξής:
- ανάθεση έργων με καθόλου ή ελλιπή εκπαίδευση/ενημέρωση
- αβεβαιότητα
- έλλειψη βοήθειας από προϊσταμένους και συναδέλφους
- μη ενημέρωση για τα τεκταινόμενα στον οργανισμό
- έλλειψη αναγνώρισης για τη συνεισφορά του υπαλλήλου
- προσωπικές συγκρούσεις
- υπερβολικός φόρτος εργασίας (πίεση η οποία επιτείνει το άγχος)
- διακρίσεις/ευνοιοκρατία
Συμπτώματα
Οι εξωστρεφείς υπάλληλοι παρουσιάζουν εμφανή συμπτώματα άγχους τα οποία και εξωτερικεύουν διαμαρτυρόμενοι για την κατάσταση. Έτσι οι προϊστάμενοί τους ενημερώνονται σχετικά και λαμβάνουν διορθωτικά μέτρα. Όμως οι εσωστρεφείς τα καταπίνουν όλα, και είναι εδώ που χρειάζεται ο καλός προϊστάμενος να κάνει διάγνωση με βάση τα πιο κάτω συμπτώματα:
- κόπωση, εξάντληση
- αδικαιολόγητος ιδρώτας
- οξυθυμία
- αρνητική συμπεριφορά
- απογοήτευση, απελπισία
- αναποφασιστικότητα, έλλειψη εμπιστοσύνης του υπαλλήλου στον εαυτόν του
- αναβλητικότητα
- συνεχής ανησυχία
- συχνές αναρρωτικές άδειες
Διορθωτικά μέτρα
Είναι καθήκον κάθε προϊσταμένου να αντιμετωπίζει αμέσως περιπτώσεις άγχους των υπαλλήλων του. Αυτό αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα ενόψει του γεγονότος ότι το άγχος είναι μεταδοτικό. Αν σε κάποια στιγμή υποφέρουν δυο-τρεις υπάλληλοι, αν δεν βοηθηθούν για να βελτιωθούν, σε λίγες μέρες θα υποφέρει από άγχος όλη η ομάδα. Τα διορθωτικά μέτρα περιλαμβάνουν και τα εξής:
- Συναισθηματική νοημοσύνη και ενσυναίσθηση
Οι προϊστάμενοι πρέπει να δείχνουν κατανόηση στον αγχώδη υπάλληλο. Πρέπει να του δείχνουν ότι αντιλαμβάνονται πόσο υποφέρει και ότι θα κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους για να τον βοηθήσουν.
- Κατανόηση
Οι προϊστάμενοι πρέπει να δείχνουν ότι αντιλαμβάνονται τα προβλήματα των υπαλλήλων τους, αποκαλύπτοντάς τους ότι και οι ίδιοι υπέφεραν στο παρελθόν από άγχος, όμως τώρα βελτιώθηκαν εφαρμόζοντας κάποιες τακτικές (βλ. πιο κάτω τις «εμπειρίες»).
- Αλλαγή στυλ ηγεσίας
Αν ο προϊστάμενος αντιληφθεί ότι το άγχος το προκαλεί η δική του συμπεριφορά, θα πρέπει αμέσως να αλλάξει το στυλ με το οποίο διοικεί την ομάδα του.
- Συχνή επικοινωνία
Οι προϊστάμενοι πρέπει να επικοινωνούν τακτικά με τους υπαλλήλους τους, να ακούνε τα προβλήματά τους και να ανταλλάζουν εμπειρίες σχετικά με την καταπολέμηση του άγχους. Στις εμπειρίες αυτές περιλαμβάνονται και τα εξής:
– περισσότερα διαλείμματα
– επιλογή κατάλληλης ώρας για διεκπεραίωση δύσκολων υποθέσεων. Κάποιοι
άνθρωποι είναι πιο παραγωγικοί το πρωί, κάποιοι το απόγευμα κ.ο.κ.
- προσπάθεια για αποφυγή αρνητικών σκέψεων για πιθανούς και προπαντός για απίθανους κινδύνους που ελλοχεύουν
- αποφυγή σύγκλησης συσκέψεων λίγες ώρες πριν τη λήξη του κανονικού
ωραρίου. Προτίμηση στις πρωινές ώρες, ούτως ώστε να μένει χρόνος για
διεκπεραίωση της δουλειάς που συσσωρεύθηκε κατά την ώρα που ο
υπάλληλος συμμετείχε στη σύσκεψη.
Επίλογος
Το επώδυνο άγχος προκαλείται από την αβεβαιότητα και τον φόβο για αποτυχία και/ ή τιμωρία. Η πίεση που προκαλείται από τον υπερβολικό φόρτο εργασίας και τα ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα, εύκολα μπορεί να καταπολεμηθεί θέτοντας χαλαρά χρονοδιαγράμματα και αφαιρώντας κάποια από τα καθήκοντα του επηρεαζόμενου υπαλλήλου. Το άγχος που δύσκολα καταπολεμείται είναι εκείνο που προκαλείται από την αβεβαιότητα που οφείλεται στο στυλ ηγεσίας «κολύμπα ή πνίξου», το οποίο σημαίνει ότι ανατίθενται κάποια καθήκοντα σε έναν υπάλληλο χωρίς προηγουμένως αυτός να ενημερωθεί και να εκπαιδευτεί κατάλληλα. Δυστυχώς στις περιπτώσεις αυτές συνήθως ο υπάλληλος «πνίγεται»…
*Αφυπηρετήσαντος (2006) Ανώτερος Διευθυντής της Λαϊκής Τράπεζας και fellow του Ινστιτούτου Τραπεζιτών Λονδίνου.
